سفری به دنیای اسرارآمیز عروسک های خمیری

همه‌ی ما حداقل یک بار تجربه‌ی تماشای یک استاپ موشن خمیری جذاب را داشته‌ایم. عاشق شخصیت‌های رنگارنگ آن شدیم و با آن‌ها خاطره ساختیم. عروسک‌های خمیری (Claymation Puppets) در انیمیشن خمیری (Clay Animation)، آشناترین و پرکاربردترین نوع عروسک در دنیای استاپ موشن هستند. این موجودات دوست داشتنی، تجربه‌ی دلنشینی از تماشای انیمیشن را برایتان به وجود می‌آورند. حالا سوال این است که چه چیزی در دل این سبک از انیمیشن‌ سازی نهفته که تا این اندازه بیننده‌ها را جذب خود می‌کند؟

استاپ موشن خمیری، شکلی از انیمیشن است که در آن هر قطعه متحرک، از جمله شخصیت‌ها و برخی عناصر پس‌زمینه‌ از یک ماده شکل‌پذیر ساخته می‌شود که معمولاً انواعی از خمیر هستند. سپس هر فریم از فیلم ضبط شده و به صورت متوالی پخش می شود تا توهم حرکت را ایجاد کند.

جالب است بدانید که تکنیک استاپ موشنی که امروز می‌شناسیم، در سال ۱۹۷۰ و از دل استاپ موشن خمیری (Plasticine Animation) زاده شد که شهرت خود را مدیون استودیوی استاپ موشن بریتانیایی آردمن (Aardman Animations) است. از معروف‌ترین نمونه های استاپ موشن خمیری که توسط این کمپانی ساخته شده می توان به فرار مرغی (Chicken Run, 2000)، والاس و گرومیت (Wallace & Gromit, 1989) و بره ناقلا (Shaunthe sheep, 2007) اشاره کرد.

همواره رو به جلو

در مقایسه با سایر انواع انیمیشن، استاپ موشن های خمیری تاریخچه ی طولانی دارند برای مثال اولین فیلم بلند استودیوی آردمن که با تکنیک استاپ موشن خمیری ساخته شد فرار مرغی بود که در سال ۲۰۰۰ اکران شد اما زمینه‌های ظهور این سبک به سال ۱۸۹۷ برمی‌گردد؛ با این وجود، در طول سال‌ها فرایند ساخت استاپ موشن خمیری ثابت نمانده و دستخوش تغییرات فراوانی شده است. این تغییرات، تاثیر بسیار مهمی بر روی انیمیشن‌های استاپ موشن داشته است. پیشرفت‌های تکنیکی و آسان‌تر شدن روند کار برای انیماتورها، به همراه ارتقا هنری در ساخت عروسک‌هایی با ظاهر چشم‌گیرتر و داشتن جزئیات وسیع تر، همگی از نمونه‌های توسعه‌ی پویانمایی خمیری است.

از سیب ساده تا ربات پیچیده

روش ساخت عروسک‌های خمیری این امکان را به طراح می‌دهد تا یک شکل بسیار آسان حتی به سادگی یک سیب یا توپ و یا یک مدل بسیار پیچیده مانند یک ربات پر از جزئیات یا ده ها شخصیت خمیری متمایز از یکدیگر را بسازد. عروسک سازی به کمک خمیر، آن‌قدر دست شما را باز می‌گذارد که حتی می‌توانید در خانه با کمک چوب بستنی‌‌، خمیر مخصوص و خلال دندان، عروسک خمیری ساده‌ای را برای استاپ موشن خود طراحی کنید.

نکاتی مهم برای ساخت عروسک خمیری

اگر علاقه‌مند به ساخت یک عروسک استاپ موشن خمیری هستید، این توضیحات به ‌کارتان خواهد آمد:

انتخاب خمیر مناسب

در ابتدا اشاره ‌کنیم که عروسک‌های استاپ موشن و خمیر مخصوص آن‌ها، انواع متفاوتی دارند. آن‌ها از جنبه‌های مختلفی از یکدیگر متمایز می‌شوند. بنابراین ابتدا خمیر مناسب و موردنیاز خودمان را انتخاب می‌کنیم. یادتان باشد که ساخت یک عروسک خمیری، با آزمون و خطا همراه است. ابزار کاربردی‌تر، خمیر مرغوب‌تر و سرعت ‌عمل بالاتر، همگی با افزایش تجربه‌ی شما ارتقا پیدا می‌کنند و در نتیجه، هر بار عروسک‌های بهتر و با کیفیت‌تر از قبل خواهید ساخت.

عروسک‌های حساس!

پیش از هر کاری، حواستان باشد که از دست‌های تمیز و یک سطح تمیز برای رول کردن و فشار دادن خمیر خود استفاده کنید. شما باید خمیر را مدام در دست گرفته و آن را ورز دهید تا گرم شود. با این‌ کار، می‌توانید به راحتی شکل مورد نظر خود را بسازید. اگر از چند رنگ استفاده می‌کنید، دست‌هایتان را پیش از کارکردن با رنگ بعدی تمیز کنید.

همچنین در طی فیلمبرداری باید نسبت به تغییرات ناخواسته، حساسیت بالایی نشان دهید. عروسک‌ها به هیچ وجه نباید حتی بر اثر تصادف با لکه‌های کثیف، مو یا گرد و غبار دچار تغییر شوند. به‌طور کلی، ساخت انیمیشن با استفاده از عروسک‌های خمیری زحمت بسیاری دارد و باید حوصله‌ و دقت زیادی به خرج دهید تا نتیجه‌ی دلخواهتان به ‌دست آید.

بدنه ی اولیه

دقت کنید که عروسک باید از بدنه به سمت بیرون ساخته شود. برخی از عروسک‌های خمیری به پایه‌ای برای ایستادن و یا اسکلتی برای فرم دادن به بدنشان نیازمندند. این موارد بستگی به عروسکی که می‌سازید دارد. برای پایه می‌توانید از چوب خلال دندان بهره ببرید و اگر قصد ساختن اسکلت در بدن عروسکتان دارید، باید یک آرماتور بسازید. شما می‌توانید آرماتور مخصوص بازوها، پاها و سر را خریداری کنید اما آرماتورها می‌توانند گران باشند؛ پیشنهاد می‌کنیم که از سیم استفاده کنید.

این بدنه اولیه، وزن عروسک را به حداقل رسانده و حرکت آن را در طول فیلمبرداری آسان می‌کند. در ادامه با استفاده از خمیر، تمام سطوح این عروسک را پوشانده، آن را به شکل دلخواه درآورده و سپس موها و جزئیات دیگر آن را، مرحله به مرحله به آن اضافه می‌کنیم. حال یک بدنه‌ی پایه و ابتدایی از عروسکمان داریم.

ساده شروع کنید

برای بار اول می‌توانید از یک طرح آسان شروع کنید. کاراکترهای بنفش و قهوه‌ای (Purple and Brown , 2006) مثال خوبی از یک شکل بسیار ساده با تأثیرگذاری بالا هستند. این شخصیت‌های خمیری بامزه، هیچ دست یا پایی ندارند. صورت آن‌ها بسیار ساده ساخته شده و با این حال، آن‌ها طیف وسیعی از احساساتشان را تنها با چشم و دهان خود منتقل می‌کنند. در عروسک‌هایی به این شکل، شما به آرماتور یا تکیه‌گاه خاصی نیاز ندارید؛ زیرا چنین عروسک‌هایی نمی‌افتند یا ترک نمی‌خورند. تنها بخش متحرک آن‌ها، چشم و دهانشان خواهد بود.

چالش ساختن دهان عروسک‌

اگر دقت کرده باشید، یکی از اجزای متحرک عروسک‌ها در استاپ موشن که مدام در حال تغییر و حرکت است، دهان آن‌هاست. این مسئله می‌تواند چالشی برای سازندگان آن باشد. شما چه راه‌حلی را پیشنهاد می‌کنید؟

باید بگوییم که راه‌حل معمول آن انیمیشن جایگزین (Replacement Animation) است. این روش به صورتی است که چند حالت از دهان برای یک عروسک طراحی می‌شود و فرم تلفظ حروف صدادار و برخی صداهای دیگر را پوشش می‌دهد. سازنده‌ی استاپ موشن از الگوی حرکت دهان در دنیای واقعی بهره می‌گیرد. او از حالت‌های مختلف دهان که برای عروسک ساخته شده، استفاده می‌کند. برای مثال ممکن است در طی بیان یک جمله‌ی کوتاه، ده بار دهان شخصیت جایگزین شود. وقتی که این تصاویر پشت سر هم پخش می‌شوند، یک نوع توهم گفتار را در سکانس موردنظر ایجاد می‌کنند.

با وجود اینکه این یک فرایند طولانی است، نتایج آن بسیار شگفت‌انگیزتر از استاپ موشنی است که عروسک‌ها دهان ثابت دارند و با عروسک‌های عادی کودکان تفاوتی ندارند.

۶ نمونه استاپ موشن خمیری

در این قسمت قصد داریم به بررسی تعدادی از کلی موشن‌ها و به خصوص نکاتی در مورد ساخت عروسک‌هایشان بپردازیم:

۱. مورف (Morph)، کم حرف اما دوست داشتنی

بیایید یک شخصیت کلاسیک و ساده‌ از آردمن به نام مورف (Morph, 1977) را با هم بررسی ‌کنیم. مورف یک عروسک خمیری است و در صنعت انیمیشن‌سازی بریتانیا نمادین است. او روی یک میز زندگی می‌کند و در یک جعبه‌ی چوبی می خوابد.

عروسک خمیری مورف، فرصت‌های طلایی بسیاری را برای سازندگان فراهم کرد. او برای طنز و شوخی در داستان قابلیت‌هایی همچون کشیده‌ شدن، له ‌شدن و حتی تکه تکه شدن داشت. ویژگی دیگر این شخصیت جالب، طرز صحبت کردن اوست. Morph نمی‌توانست صدایی بیش از یک صدای جیر جیر بلند تولید کند و در نتیجه، بخش بزرگی از بروز احساسات او توسط حرکات و اعمال او در طی داستان منتقل می‌شود.
شاید بگویید که با چنین شرایطی، کار انیماتورها دشوارتر می‌شود؛ اما باید گفت که این اتفاق برای آنها لذت‌بخش نیز هست. مسلما این کار، مهارت بالایی می طلبد. مهارت کسانی همچون چارلی چاپلین (Charlie Chaplin) یا باستر کیتون (Buster Keaton) که بدون هیچ دیالوگی، بیشترین حرف ها را با بینندگان به اشتراک می‌گذاشتند.

۲. زنده باد گاو نر (Long Live the Bull)، گِل به جای خمیر

قدیمی ترین استاپ موشن به جا مانده که با عروسک هایی نه از جنس خمیر ، بلکه با گِل ساخته شد، مربوط می‌شود به زنده باد گاو نر (Long Live the Bull, 1926) که توسط جوزف سان (Joseph Sunn)، انیماتور چینی-آمریکایی ساخته شد. داستان این استاپ موشن سیاه و سفید، مربوط به مرد جوانی است که برای به دست آوردن قلب معشوقه اش، باید با یک گاو نر بجنگد.

۳. گامبی(Gumby)، عروسکی با کیفیت خانگی

اگر در سبک ساخت عروسک‌های خمیری به دهه ۱۹۵۰ بازگردیم، با محدودیت‌های بسیاری در استودیوی انیمیشن ایالات متحده روبه‌رو می‌شویم. در همین سال، با وجود تمام محدودیت‌ها، یک استاپ موشن به نام گامبی (Gumby, 1955-1956) تولید شد که سازنده‌ی آن، آرت کلوکی (Art Clokey) بود. این انیمیشن، در چند مجموعه داستانی در تلویزیون آمریکا به نمایش درآمد و مورد استقبال فراوان قرار گرفت.

گامبی یک موجود انسان‌نمای سبز است و داستان بر روی ماجراجویی‌های او تمرکز می‌کند که در یک سرزمین عجایب پر از اسباب بازی اتفاق می افتد. همچنین دوست او پوکی (Pokey) که یک اسب سخن‌گو است نیز در این داستان حضور دارد.

همانطور که اشاره کردیم، محدودیت‌هایی بر سر راه سازندگان استاپ موشن گامبی بود. برای مثال، تمامی شخصیت‌های این انیمیشن به طور آشکارا از همان خمیری که گامبی ساخته‌ شده، درست شده ‌بودند؛ همچنین علاوه‌بر خمیر، از اسباب بازی نیز برای ساخت فضای انیمیشن استفاده شده که حال و هوای بازی‌های دوران کودکی را به بیننده انتقال می‌داد. انگار که شما درحال بازی با شخصیت‌های داستان هستید و به راحتی می توانید خودتان آن‌ها را بسازید.

باید گفت که گامبی در عین سادگی فقط با کمی خمیر معمولی و قدرت تخیل بالا، توانست منبع الهام بخشی برای آغاز یک سفر بزرگ به دنیای کلی میشن (Claymation) باشد.

۴.  والاس و گرومیت (Wallace and Gromit)، دانشمندان پر دردسر

والاس و گرومیت از شخصیت‌های فراموش نشدنی دنیای استاپ موشن خمیری هستند. این دو دوست صمیمی توسط اسطوره‌های استودیوی استاپ‌موشن بریتانیایی آردمن (Aardman Animations) ساخته شده‌اند که فضایی بسیار شاد و دلپذیر را به مخاطب ارائه می‌دهد. والاس و گرومیت برای اولین بار در سال ۱۹۸۹ در انیمیشن یک روز دور از زمین (A Grand Day Out) نمایش داده شدند. از آن زمان به بعد، دشمنان بسیاری سر راهشان سبز شدند مانند سارق جواهرات بین المللی (Feathers McGraw) و ربات اجاق گاز (Cooker).

جالب است که همه‌ی عناصر این مجموعه انیمیشن، ریشه‌ی بریتانیایی خودشان را حفظ کرده‌اند. از طراحی صحنه و لباس‌ها گرفته تا صداگذاری بازیگران مستعد و مشهور بریتانیایی مانند پیتر سالیس (Peter Sallis)؛ بدون شک همه جنبه‌های این شخصیت‌های خمیری، انگلیسی است. اگر توجه کرده باشید، شخصیت‌های والاس و گرومیت کاملا از هم متمایز هستند. این یک عنصر بسیار مهم در روند ایجاد شخصیت‌های یک انیمیشن است و تشخیص آن‌ها از یکدیگر را بسیار آسان‌تر می‌کند.

۵. مصاحبه با حیوانات (Creature Comforts)، شوخ و جدی

هم اکنون نوبت می‌رسد به انیمیشن مصاحبه با حیوانات یا آسایش مخلوقات (Creature Comforts) که موردعلاقه‌ی خیلی‌هاست. این مجموعه‌ی دوست داشتنی نیز توسط استودیوی آردمن ساخته شده است. درواقع این انیمشین، نسخه‌ی انیمیت شده‌ی مصاحبه‌های واقعی با مردم بریتانیا است. این مصاحبه‌ها به بخش‌های انیمیشنی کوتاهی تبدیل شده و با تکنیک کلی میشن، گفت و گویی با حیوانات خمیری را نمایش می‌دهد.

این مجموعه از سال ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۶ اجرا شد و صداگذاری آن توسط تعدادی از بازیگران مختلف صورت گرفت که هر کدام صدایی منحصربه‌فرد داشتند. در طی این مصاحبه‌ها، هر کدام از شخصیت‌ها نه تنها با صدای خاص خود شناخته می‌شدند بلکه خود مصاحبه‌ها بسیار واقعی و صادقانه بود و شخصیت‌های آن در یاد بینندگان می ماندند. علاوه بر این به نظر می‌رسد که هر حیوانی کاملاً برای مطابقت با صدای موردنظر انتخاب شده است. از گربه‌ها گرفته تا حلزون‌ها، آردمن مثل همیشه حیوانات بسیاری را برای مخاطبین خود زنده کرد. در زیر تریلر سریال را ببینید.

۶. مسابقه‌ی مرگ سلبریتی‌ها (Celebrity Deathmatch)، بشنوید ولی نبینید

این مجموعه انیمیشن، شما را به دنیایی متفاوت‌تر از انیمیشن‌های قبلی می‌برد. فیلمی که برای بار اول در دهه ۱۹۹۰ در شبکه تلویزیونی ام‌تی‌وی (MTV) پخش شد،  قالب یک نمایش کشتی حرفه‌ای را به خود گرفت. در هر قسمت از این انیمیشن، دو شخصیت مشهور در رینگ و در برابر یکدیگر قرار می‌گرفتند و تا حد مرگ با یکدیگر مبارزه می‌کردند. به نظرتان کمی وحشتناک است مگر نه؟ درست است!

هر قسمت مرگ حداقل یکی شخصیت‌هایش را به طور وحشتناکی به نمایش می‌گذاشت. اما به هر حال، این عامل جذابیت اصلی نمایش بود. شخصیت‌های خمیری که همواره در انیمیشن‌ها، دوست داشتنی و کودکانه به تصویر کشیده می ‌شوند، به طرز وحشتناکی با جزئیات گرافیکی تکه تکه شدند و همین نگاهی متفاوت و انتظارات جدیدی را به وجود آورد.

از جنبه‌های دیگر شخصیت های این نمایش این بود که همه آنها افراد مشهوری بودند؛ خصوصا افرادی که شما می‌شناسید. مبارزات معروفی مانند کریس راک (Chris Rock) در مقابل دواین جانسون (Dwayne Johnson) یا همان راک (The Rock)  و بیویس (Beavis) در مقابل بات هد (Butt-Head) نشان داد که شخصیت‌های معروف تا چه اندازه با شیوه‌های کارتونی عجیب مجروح می‌شوند. این انیمیشن گواهی بر این واقعیت است که شما می‌توانید با استفاده از استاپ موشن خمیری، در مورد هر چیزی نمایش بسازید.

وقتی صحبت از کلی موشن و عروسک‌های خمیری می‌شود، اکثر ما به یاد انیمیشن‌های کودکیمان می‌افتیم؛ اما چطور است خودمان هم ساخت یک عروسک خمیری را امتحان کنیم؟ اگر شما هم بعد این صحبت‌ها به تجربه‌ی ساخت یک عروسک خمیری تمایل پیدا کردید، همین حالا دست به‌کار شوید!