از دستگاه زوتروپ (zoetrope) و کاربرد آن در ساخت استاپ موشن چه می دانید؟
قبل از آنکه بشر دست به تولید دستگاه های انیمیشن سازی بزند، راه های زیادی را برای خلق کارکتر و متحرک نمودن آن تست کرده است. راه های زیاد و بعضا پیش پا افتاده که شاید امروزه به سختی می‌شود از آن بعنوان تکنیک انیمیشن سازی نام برد. اما همین وسایل ساده روزگاری برای خود و تماشاگرانش، تکنولوژی عجیبی به شمار می رفت و برای دیدنش سر و دست می شکاندند!
زوتروپ (zoetrope) چیست ؟
زوتروپ (zoetrope) یا معادل فارسی آن زنده گرد، دستگاهیست که بر پایه ی خطای دیداری ما و توالی حرکت هایی که حول محور یک دایره شکل می گیرد، توهم حرکت نقاشی های درون خود را ایجاد می کند. درون این دستگاه نوارهای نقاشی شده ای از حرکت اجسام و اشکال مختلفی وجود دارد که که اگر زوتروپ را به سرعت بچرخانیم، حرکت سریع دایره ها توهم انیمیت شدن همان نقاشی های ثابت را در چشمان ما ایجاد می کند. پس از چرخش استوانه، نقاشی های پیچیده شده به دور استوانه شروع به چرخیدن می کنند و ما با نگاه کردن به خط ثابتی از کاغذ، می توانیم این حرکت را ببینیم!
قبل تر از آنکه بشر به فکر ساخت دستگاه زوتروپ بیفتد، دستگاهی تحت عنوان فَریب‌بین یا فناکیستوسکوپ (phenakistoscope) اختراع نمود که مدلی ساده تر و بدون در نظر گرفتن محفظه استوانه ای بود. این دستگاه که در سال ۱۸۳۲ میلادی توسط یک بلژیکی به نام ژوزف پلاتو اختراع شد، شامل دو صفحه ی تخت بر روی هم میشد. این دو صفحه دایره ای بدین صورت بود که صفحه دوار زیرین دارای ۸ روزنهٔ باریک و بلند و دایره روی آن ۸ تصویر از مراحل مختلف یک حرکت بود. این دو صفحه گرد با یک میله بعنوان رابط با هم متصل بودند و یک دسته نگهدارنده هم این دو صفحه را همزمان می چرخاند .
در وسط این دایره ها آینه ای هشت ضلعی وجود داشت که به محض چرخاندن صفحه روزنه دار، انعکاس عکس ها درون آینه افتاده و تماشاگر با نگاه کردن به یک وجه آن تصور می کرد که نقاشی حرکت می کند. به این دستگاه فانتازماسکوپ (Phantasmascope) و فانتاسکوپ (Phantascope) هم گفته می شود.
زوتروپ دو سال بعد از فناکیستوسکوپ یعنی سال ۱۸۳۴ توسط william horner (ویلیام هورنر) تکمیل شد. ریشه این کلمه به ترکیب دو کلمه یونانی zoe (زندگی) و tropos (چرخش) بر می گرددکه به معنی چرخش زندگی ترجمه می شود.
همانطور که در تصویر می بینید، مکانیسم عملکرد زوتروپ بدین صورت است که یک استوانه ای با شیارهایی به صورت عمودی در کناره ها قرار دارد. در سطح داخلی این استوانه، نواری دواری با استفاده از تصاویری که یک حرکت را مرحله به مرحله نشان می دهد، وجود دارد. پس از آنکه استوانه بچرخد، تماشاگر می تواند از درون هر کدام از این روزنه ها، به درون استوانه نگاه کرده و توالی حرکت ها را ببیند. شیارها باعث می شود تا ما لحظه ای از تصاویر را ببینیم و همانند تکنیک استاپ موشن رد شدن سریع هر فریم از جلوی چشمان ما ، توهم حرکت را به ذهن ما متبادر می کند. اگر این شیار ها وجود نداشت و می خواستیم همینطوری به استوانه نگاه کنیم، پس از چرخش، تصاویر را تار و بدون وضوح می‌دیدیم.
هر چه سرعت چرخش دایره یشتر باشد، نمایش هموار تر و انیمیشن زیباتر خواهد بود. از اواخر قرن نوزدهم بر پایه ی همین دستگاه مدل های دیگری نیز به میان آمد که نامگذاری آن ها مشابه نسخه اولیه خود بودند. مثلا در آن زمان زوتروپ هایی که در تعداد بالا و نوار های کاغذی طولانی کشیده می شد، زوتروپ خطی ( linear zoetropes) و اگر به صورت سه بعدی در می آمدند زوتروپ سه بعدی (۳D zoetropes) خطاب می شدند. در ادامه مقاله ایستانما نمونه های آن را می بینید.
با اینکه زوتروپ نمونه تکامل یافته تر فناکیستوسکوپ به شمار می رود، اما تفاوت های عمده ی دیگری نیز با آن دارد. تفاوتی همچون مشاهده همزمان چند نفر از زوایای مختلف که خود نقطه قوتی بزرگ به نسبت نمونه قبلی خود به حساب می آید. همچنین در صورت نیاز به افزایش حجم و تعداد کارکتر فناکیستوسکوپ، باید شعاع دایره را افزایش داد که به خاطر خوابیده بودن سیستم آن، حجم زیادی از محیط را اشغال می کند. در حالیکه زوتروپ به خاطر حالت استوانه ی خود، این حجم را پیدا نکرده و به مراتب نقل و انتقال آن ساده تر خواهد بود.
تجهیزات استاپ موشنت رو خودت بساز!
اولین و تنها مجموعه ویدیوهای آموزشی ساخت تجهیزات استاپ موشن، دکور ، پاپت به همراه پشت صحنه ساخت استاپ موشن توسط برترین انیماتورهای دنیا
ایرانیان اولین انیمیشن سازهای زوتروپ در دنیا
کاسه ای سفالی با قدمتی بیش از ۵۰۰۰ سال را می توان بعنوان اولین ساخته بشر در راستای تولید انیمیشن به حساب آورد. پس از کشفیاتی که از شهر سوخته ی سیستان انجام گرفت، کاسه ی سفالی ای کشف شد که بر روی آن تصویری از حرکت بز مشاهده شده که به سمت گیاهی حرکت می کند.
اگر چه این تصاویر پی در پی بوده و هر وجه کاسه نمایش یک حرکت از بز را نشان می دهد، اما برای ظاهر شدن انیمیشن باید کاسه سریع و ثابت طبق اثر استروبوسکوپی (stroboscopic) بچرخد، در حالیکه در آن زمان همچین وسیله ای وجود نداشته یا ما از آن بی خبریم.
متروی تهران با زوتروپ خطی (Liner zoetrope) جذاب تر می شود
یکی از انواع زوتروپ ها که در بالا به آن اشاره شد، زوتروپ خطی یا همان Linear zoetropes بوده که بعلت شکل هندسی ای که داشته می توان نوارهای طولانی تری را برای آن کشید و انیمیشن هایی با مدت زمان بیشتری را نمایش داد. اگر نگاهی خلاقانه تر نسبت به این نوع از زوتروپ ها داشته باشیم می توان کاربرد جالب آن را در متروی ژاپن مشاهده کرد. تبلیغات های زوتروپ خطی که در سال ۱۹۹۰ در ژاپن استفاده شد و حرکت سریع قطار مترو و نقاشی های بر روی دیواره های مترو، این توهم را در چشمان حاضرین به وجود می آورد که شکل یا شخصیتی در بیرون از قطار در حال حرکت است! به طور مثال کاری که در خط بین فرودگاه ناریتا و مرکز توکیو انجام شد، بسیار جذاب و دیدنی بوده است.
از این تکنیک می توان در متروهای سراسر ایران نیز استفاده نمود و با ترسیم اشکالی بر روی دیواره های مسیر حرکت مترو، شهروندان ایرانی را بیشتر به استفاده از مترو و خدمات آن ترغیب نمود.
زوتروپ سه بعدی برنده جایزه استاپ موشن فستیوال ۲۰۲۰ مونترال
پس از زوتروپ خطی، می رسیم به زوتروپ سه بعدی یا ۳D zoetropes که اگر بخواهیم مثالی برای آن بزنیم، نیازی نیست تا راه دوری برویم! کافیست تا به فستیوال استاپ موشن مونترال ۲۰۲۰ رفته و از بین نامزدهای برنده ی این جشنواره به اثر انیماتور فرانسوی Alexandre Dubosc اشاره کنیم که چطور با تلفیق زوتروپ و کیک، همچین اثر شایسته ای را خلق کرده است. با هم ویدیوی شاهکار این هنرمند را ببینیم تا بدون حرفه اضافه ای زوتروپ سه بعدی برایتان جا بیفتد.
اگر از ویدیوی بالا خوشتان آمد، برای دیدن ویدیوهای بیشتری از آثار Alexandre Dubosc ، اینجا کلیک کنید.
تکنولوژی زوتروپ (zoetrope) پدربزرگ معنوی انیمیشن استاپ موشن
همانطور که تا اینجا دیدیم و متوجه شدیم، چیزی که باعث می شود تا حرکت های اجسام بی جان و نقاشی های ثابت دستگاه زوتروپ در جلوی چشمان ما متحرک جلوه کند، حرکت سریع و توالی بین حرکات است. دقیقا دو فاکتوری که در زمان ساخت استاپ موشن به آن نیاز داریم. هر کدام از فریم های استاپ موشن، به منزله همان نوار های باریکی هستند که هر بار تکان دادن ما و ثبت عکس، یک خط زمانی را ثبت می کند.
در نهایت از کنار هم قرار گرفتن این خط های زمانی (عکس ها) و نمایش سریع و متوالی آن ها، خطای دید شکل گرفته و استاپ موشن ما متحرک می شود. هر چه سرعت این توالی بیشتر باشد، حرکات طبیعی تر به نظر می رسد. چیزی که در زوتروپ هم صدق می کند و با افزایش سرعت چرخش، حرکات بسیار زیبا و دلنشین خواهند بود.
استفاده از زوتروپ برای ساخت استاپ موشن در ایران، ایده ای بکر بوده که تاکنون نمونه آن را ندیدیم. به نظر کارشناسان شبکه ایستانما اگر دوستان علاقه مند، به سمت ساخت انیمیشن با استفاده از این دستگاه بروند، حسابی می توانند خلاقیت به خرج داده و شاهکاری مثال زدنی خلق کنند. همانند کاری که انیماتور فرانسوی با کیک انجام داد و در بالا به آن اشاره کردیم.
ویدیویی فوق العاده از زوتروپ های سه بعدی (۳d zoetrope) که هوش از سرتان می برد
ویدیوی آموزشی TED ازهنرمند مشهور Eric Dyer که از شگفتی های زوتروپ (zoetrope) می گوید + زیرنویس فارسی
آموزش ساخت زوتروپ کاغذی ساده در خانه
- ابتدا مقوایی برداشته و بصورت دایره ای آن را برش بزنید.
۲. نواری مقوایی به ابعاد نوشته شده در تصویر، برش بزنید. لبه های آن را بصورت دندانه برش دهید تا آماده چسب زدن شود.
۳. حال با چسب ، نوار مقوایی را بصورت استوانه بچسانید.
۴. مخروطی همچون گلدان انتخاب کرده و با کمک تکه مقوایی و سوزن ته گرد، به هم متصل نمایید.
۵. حال نیاز به نوارهای حرکتی دارید که طبق اصول استاندارد، نقاشی شده باشد. نوار را به سمت داخل و انتهای استوانه بچسبانید.
۶. حال کافیست تا این استوانه را به سرعت بچرخانید و به درون شیارها نگاهی بیاندازید. می بینید که نقاشی های شما در حال حرکت است و جان گرفته اند.
ویدیوی آموزشی ساخت زوتروپ کاغذی در منزل
مطالب پیشنهادی:
قوانین ارسال دیدگاه در ایستانما