اولین استاپ موشن زوتروپی جهان در شهر سوخته ایران

اولین انیمیشنی که در زندگی‌تان دیده‌اید کدام است؟ شاید اولین انیمیشنی که در کودکی تماشا کرده‌اید یکی از محصولات والت دیزنی باشد یا پلنگ صورتی یا بره ناقلا… ولی باید بدانید شما در مقابل انیمیشن زیاد هم قدمتی ندارید و سن انیمیشن کمی از شما بیشتر است! شما که مشغول مطالعه این مقاله هستید به طور متوسط ۳۰ سال دارید ولی انیمیشن قدمتی ۵۲۰۰ ساله دارد! بله اولین انیمیشن دنیا، حدود ۵ هزار و ۲۰۰ سال پیش در ایران و در شهر سوخته ساخته شده است. این موضوع را باستان شناسان کشف کرده‌اند و به جدول رده بندی انیمیشن اضافه کرده‌اند. ما در این مقاله شبکه ایستانما به بررسی اولین استاپ موشن زوتروپی تاریخ جهان پرداخته‌ایم. با ما همراه باشید.

اولین انیمیشن در قرن هجدهم میلادی

یکی از اولین انیمیشن‌های عصر حاضر، استاپ موشن Fantasmagorie می‌باشد که در سال ۱۹۰۸ به دست کاریکاتوریست و انیماتور فرانسوی، امیل کول (Émile Cohl) ساخته شده است. این انیمیشن به صورت یک فلیپ بوک یا کتاب ورق زدنی است و می‌توان با تقریب خوبی آن را اولین انیمیشن در عصر فعلی دانست. البته این به معنی آن نیست که تاریخ انیمیشن با این اثر آغاز شده است؛ مطمئنا پیش از آن نیز کسانی دست به ساخت چنین اثری زده‌اند.

انیمیشن از لحاظ تکنیکی به پخش سریع یک سری تصاویر گفته می‌شود. این تصاویر خیلی جزیی با هم تفاوت دارند و وقتی با سرعت از پیش چشمان ما می‌گذرند توهم حرکت در ذهن ما پدید می‌آید. این فرایند به دلیل محدودیت‌های تکنولوژی همیشه در دسترس نبوده است؛ ولی هنرمندان همیشه راهی برای دور زدن محدودیت‌های فناوری پیدا می‌کرده‌اند.

انیمیشنی ایرانی به قدمت ۵۲۰۰ سال!

تنها چیزی که به ذهن دانشمندان نمی‌رسید این بود که در شهر سوخته، زوتروپ پیدا شود. این شهر در عصر مفرغ ساخته شده است. شهر سوخته در جنوب شرقی ایران و در استان سیستان و بلوچستان واقع شده است و در سال ۲۰۱۴ در فهرست میراث جهانی حفاظت شده در  یونسکو ( UNESCO’s list of protected world heritage) قرار گرفته است.

نکته در این‌جاست که این شهر به اشتباه سوخته نامگذاری شده است. اولین باستان شناسانی که این شهر را کشف کردند با دیدن سفال‌های سیاهی که در کشفیات خود به دست آوردند، به اشتباه تصور کردند که این شهر در اثر آتش سوزی وسیعی که در آن رخ داده سوخته است و سفال‌های آن به رنگ سیاه در آمده‌اند؛ اما به گفته دکتر سید سول موسوی حاجی که سال‌ها مدیر شهر سوخته در دانشکده هنر و معماری دانشگاه زاهدان بوده است، فناوری ساخت سفال در این شهر به گونه‌ای بوده که سفال‌ها در غیاب هوا و در کوره‌های سربسته پخته می‌شدند و به علت نشستن لایه‌ای از کربن روی تمامی سفال‌های به جا مانده از شهر سوخته، رنگ آنها سیاه شده است.

آثار یافت شده در شهر سوخته به مراتب از تکنولوژی‌های هم‌دوره خود پیشرفته‌تر است و اوج نوآوری را نشان می‌دهد. در این شهر چیزهای عجیبی کشف شد که با تکنولوژی زمان خود جور در نمی‌آمد؛ به عنوان مثال:

• کره چشم مصنوعی
• قدیمی‌ترین تخته نرد دنیا
• جمجمه‌ای که در آن آثاری از جراحی مغز و بخیه کردن وجود دارد
• تاسی از جنس استخوان برای بازی‌های شانسی که عددهای آن از جنس طلا هستند.

این‌ها تنها بخشی از کشفیاتی است که در شهر سوخته انجام شده است. این آثار نشان می‌دهد که ساکنان این مناطق چه روح مبتکر و اندیشمندی داشته‌اند.

شیرجه بزی به تاریخ انیمیشن

در میان تمامی آثار یافت شده در شهر سوخته که تعجب دانشمندان را برانگیخته است، یک گلدان کوچک سفالی از همه با مزه‌تر و جالب‌تر است. روی این گلدان چند تصویر دنباله‌دار از یک بز نقاشی شده است که کمی با هم تفاوت دارند. اگر از اولین نقاشی شروع کنیم و سپس دومی و سومی را نگاه کنیم می‌بینیم که این بز در یک حرکت جهشی به سمت درختی می‌رود تا برگی را به چنگ آورد.

پس از کشف این جام، از هر یک از این نقاشی‌ها عکسی گرفته شد و سپس این عکس‌ها به صورت دیجیتالی در کنار هم تدوین و به صورت سریع پخش شدند و انیمیشنی کوتاه از آن به دست آمد. این جام آنقدر محبوبیت پیدا کرد که به عنوان اولین استاپ موشن دنیا در جهان شناخته شده و کمتر کسی هست که آن را نشناسد. شما می‌توانید در ویدئوی زیر این انیمیشن تاریخی را تماشا کنید:

جنجال‌هایی بر سر قدیمی‌ترین انیمیشن دنیا

این کشف باعث ایجاد اختلاف‌ها و جنجال‌هایی در جامعه علمی جهان شد؛ از جمله این که بعضی‌ها در اصالت این نقاشی‌ها تردید داشتند؛ آن‌ها می‌گفتند که این نقاشی‌ها هزاران سال پس از ساخته شدن این جام و در تمدن آشوری روی این جام کشیده شده است و مربوط به تاریخ شهر سوخته نیست؛ البته این موضوع با آزمایش نیمه عمر کربن روی جام رد شد.

برخی دیگر هم این موضوع را مطرح کرده‌اند که اصولا چون این نقاشی‌ها روی یک جسم ایستا نقش بسته‌اند، نمی‌توان آن را یک انیمیشن نامید؛ زیرا این ظرف برای استفاده روزمره بوده و کاربرد هنری نداشته است؛ ولی این نظر چندان موثق نیست زیرا بر طبق نظر این دسته از مخالفان، انیمیشن تنها به چیزی اطلاق می‌شود که با هدف سرگرمی تولید شده باشد و هرچیزی که کاربرد دیگری به جز هنر داشته باشد انیمیشن نیست!

صرف نظر از این اختلافات که همگی بر سر جزییات هستند، به طور کلی می‌توان این ظرف سفالی را قدیمی‌ترین تلاش بشر برای ساخت و تولید انیمیشن نامید که در ایران پیش از تاریخ ساخته شده است.

در اصل نقطه آغازی برای تمدن بشر وجود ندارد. کره زمین بسیار وسیع است و مردم در دسته‌های اجتماعی متعددی روی آن پراکنده شده‌اند. بنابراین هر یک از این اجتماعات به طور جداگانه و به سهم خود گامی در تدوین تاریخ بشر برداشته اند. بسیاری از آنها با هم همزمان بوده‌اند و بسیاری از آنها به دست سایر اقوام مغلوب شده‌اند و آثار مکتوب و نامکتوب آنها از بین رفته است. بنابراین دانشمندان برای تدوین تاریخ تمدن سال‌هاست که در دانشگاه‌های مختلف و همچنین در سایت‌های باستان شناسی مشغول یافتن نقطه آغازی برای تمدن و مدنیت هستند تا بتوانند یکی از این اقوام را به عنوان پدر معنوی سایر ابنای بشر محسوب کنند.

شگفتی شهر سوخته به این دلیل است که بعضی تکنولوژی‌ها تا پیش از کشف شهر سوخته به دست باستان شناسان، به قومی دیگر نسبت داده شده بود؛ ولی با کشف شهر سوخته مشخص شد که ساکنان این تمدن پیش از سایر اقوام به آن تکنولوژی خاص دست پیدا کرده بودند.